01 - R.K. Kerk St. Odulphus

Assendelft: Eerbetoon voor het 'stille' verzet
Het permanente herdenkingsmonument voor de R.K. Kerk Sint Odulphus in Assendelft is een eerbetoon aan de Assendelvers die in het zogenaamde 'stille' verzet actief zijn geweest. Een aantal van hen is verraden. Zij werden door de Duitse bezetter bij het voormalige raadhuis bij elkaar gebracht en van daar uit afgevoerd en op transport gezet. Geen van hen is naar Assendelft teruggekeerd.

De betekenis van het herdenkingsmonument.
Het comite 1940-1945 te Assendelft besloot in 1994 een permanent gedenkteken op te richten. Als plaats is gekozen voor de plek waar jaarlijks de Dodenherdenking plaats vindt: de plek voor de R.K. Kerk Sint Odulphus te Assendelft.

De sculptuur van roestvrij staal is ontworpen door de Assendelftse kunstenaar Bert Neelen. Het is een licht gebogen vertikaal teken, verdeeld in vijf stukken om de oorlogsjaren te symboliseren. De gebogen lijn heeft het karakter van 'teweer stellen' (verzet). Dit vertikale teken staat op een ruitvormig, groter verhoogd plateau. Dit plateau wordt omgeven door muurtjes. Op de muur achter het sculptuur is plaats gemaakt voor een plaquette met namen en tekst. In diezelfde muur is door een opening een bolvormige buxus zichtbaar. Dit staat symbool voor vrede.

De namen op de plaquette zijn:  L.Bax - E.P.H. Buijck - C.W.  Kokkelink - K.Veenis - L.Blommaert - C. de Graaf - R.H. Kokkelink

G. van 't Veer - P.C. Bonkerk - J.A. Jacobs - A. Kranenburg - B. Vrolijk - P. Boon - J. Kok - Th. Rijkhoff - K. Winter


02 - Monument

Krommenie - Zuiderhoofdstraat naast nummer 141 Het leven ging in WOII ook gewoon door
De tekst bij het monument bij de Nederlands Hervormde Kerk aan de Zuiderhoofdstraat in Krommenie luidt "Volk gebogen onder de druk der bezetting". Dat was maar al te waar voor sommigen zoals de joden en mensen die actief deelnamen in het verzet. Nadat Nederland na 5 dagen capituleerde voor de Duitse invasiemacht werd het 'normale' dagelijkse leven eigenlijk gewoon weer opgepakt. Zeker in de eerste jaren van de oorlog zorgde de Duitse bezetting voor een ongekende economische stimulans en groei. De Nederlandse industrie moest alle zeilen bij zetten om de Duitse oorlogsmachine te bevoorraden. Ook al bestond er een voortdurende angst dat er iets met jezelf, je familie, vrienden of buren kon gebeuren, er wordt ook plezier gemaakt. Kinderen gingen gewoon naar school, er werd gevoetbald en muziek gemaakt. De Elfstedentocht is in de oorlogsperiode zelfs 2 maal verreden.

Angst voor de Arbeitseinsatz
Met het inzakken van de economische productie nam de werkloosheid toe. Sommige mannen vertrokken vrijwillig naar Duitsland om daar werk te zoeken. De schoorsteen moest toch blijven branden. Een ander fenomeen stak de kop op: de Arbeitseinsatz. Verplichte tewerkstelling in Duitsland. Met het groter wordende Derde Rijk krijg Nazi-Duitsland ook steeds meer behoefte aan materieel en wapentuig om dat grote gebied te blijven controleren. En om dat te kunnen blijven leveren waren handen nodig.  Gezonde mannen werden daartoe door de Duitse bezetter gedwongen. Zij moesten hun vrouw en kinderen, vaak zonder inkomen, achterlaten.

Zo goed als het kan, wordt zo kwaad als het kan. In het laatste oorlogsjaar werd de situatie in Nederland steeds nijpender. Van alles was er een tekort: kleding, brandstof en vooral voedsel. De winter van 1944-1945 is dan ook de geschiedenis ingegaan als de hongerwinter. Ieder Nederlander moest het stellen met bonnen voor 400 gram brood en een halve kilo aardappelen per week. Dat is ongeveer twee sneden brood en een hele aardappel per dag. Stel je eens voor!

Om hun eigen honger en dat van hun gezin te stillen, maakten veel mensen zogenaamde hongertochten naar het platteland. Bij de boer was vaak nog wel wat te halen. Al bleef dat vaak beperkt tot suikerbieten en tulpenbollen.

Een krant in die tijd gaf het volgende recept: De tulpenbollen schoonmaken en in plakjes snijden. Deze met wat olie in de koekenpan bruin en gaar bakken. De tulpenbollen met wat zout presenteren. Cynisch genoeg ontbraken olie en zout tijdens de hongerwinter in de meeste huishoudens.


03 - Verblifa-monument

Krommenie - Zuiderhoofdstraat:  Protest tegen tewerkstelling in Duitsland
Nederlandse militairen die in het begin van de Tweede Wereldoorlog tegen de Duitse invaller hadden gevochten, mochten aanvankelijk gewoon naar huis. Maar in april 1943 kregen ze een bevel: alle 300.000 soldaten moesten zich melden. De Duitsers wilden deze soldaten gebruiken voor de Arbeitseinsatz, de verplichte tewerkstelling in de Duitse oorlogsindustrie.

In Overijssel brak protest uit en een grote staking volgde. De staking sloeg over naar andere delen van het land en was massaal in steden als Eindhoven, Leeuwarden en Arnhem. In de Zaanstreek werd onder meer het werk neergelegd bij blikfabriek Verblifa in Krommenie.

De Duitse vergeldingsactie
Als antwoord op deze staking sloegen de Duitsers in Krommenie hard terug. Vier arbeiders werden meteen terechtgesteld. Tien andere arbeiders werden opgepakt en weggevoerd. Van hen kwam slechts de helft levend terug.

Deze herdenkingssteen met de namen van de omgekomen medewerkers van Verblifa N.V. is vermoedelijk in 1946 opgericht. In 1970 gaf de Gemeenteraad van Krommenie, op verzoek van Verblifa, toestemming om de steen te verplaatsen naar de Zuiderhoofdstraat, In de muur van de kerk.

De staking bij blikfabriek Verblifa was een van de vele stakingen tijdens de bezetting. De bekendste daarvan is de Februaristakin in 1942. Tijdens de bezetting zijn er meer stakingen geweest. De bekendste is de Februaristaking .

FABRIEK KROMMENIE:    De op de steen genoemde omgekomen Verblifa-medewerkers zijn:

G.van 't Veer 6 oct. 1942 Oud 25 jaar H.Blank 2 mei 1943 Oud 54 jaar J.A. van Lemmeren 2 mei 1943 Oud 40 jaar Th. Rijkhoff 2 mei 1943 Oud 29 jaar G. Wiersma 2 mei 1943 Oud 38 jaar K. Oosthuizen 26 sept. 1943 Oud 43 jaar K. van Veen 10 juli 1944 Oud 23 jaar W. van 't Veer 20 febr. 1945 Oud 33 jaar W.J.P. van Duyn 23 mei 1945 Oud 32 jaar G.G. Mastenbroek 1 juni 1945 Oud 46 jaar J. Bierman 4 maart 1945 Oud 29 jaar H.L. Heij 3 mei 1945 Oud 30 jaar G.J. de Wit onbekend Oud 43 jaar J.S. de Gorter onbekend Oud 25 jaar M.Nordheim onbekend Oud 26 jaar H.Stodel onbekend Oud 33 jaar
Fabriek UTRECHT K. Mekking 7 maart 1943 Oud 36 jaar F.A. Baars 12 febr 1943 Oud 19 jaar J. den Duyn 7 mei 1944 Oud 21 jaar P. Verhoef 7 juli 1944 Oud 24 jaar Optekamp 8 maart 1945 Oud 19 jaar Fabriek DELFT W.B. Zwenne 5 sept. 1944 Oud 55 jaar Fabriek HILLIGERSBERG P de Geus 14 mei 1940 Oud 21 jaar J. Pelk 17 aug. 1943 Oud 24 jaar Fabriek DORDRECHT J.W. Addiks 12 mei 1940 Oud 69 jaar


04 - Gedenktegel

Krommenie H.D. Arinkplein  in het plantsoen  een Gedenktegel.

Eenenzestig jaar geleden onthulde de vrouw van toenmalige burgemeester Jan Provily het bordje bij de herdenkingsboom die op de T-spitsing Weverstraat, Badhuislaan stond. In 2014 is de boom en de gedenktegel verwijderd.

Twee jaar later in 2016 is het opnieuw geplaatst. In het plantsoen aan de H.D. Arinkplein.


05 - Monument

Krommenie Station Spoortunnel   

Monument / Kunstwerk

Krijn de Koning

06 - Monument

Wormerland  - Dorpsstraat - hoek Zaandammerweg

Het monument 'Slachtoffers uit Wormer'  is een gedenksteen van witte natuursteen.

Voor de steen is een bloemenbak geplaatst.

Op de gedenksteen zijn de namen van oorlogsslachtoffers aangebracht.


07 - Gedenktegel

Wormerland -  Dorpsstraat 193 - Gedenktegel - Jan Kuijper

Opgedragen aan Jan Kuijper. 

Geb.29-10-1907 - Overl. 27-11-1944

Raad van verzet "Zaanstreek"


08 - Verzetsmonument 

Wormerland  - Jan Houtmanhof -  Het verzetsmonument  is een zuil met beeltenis.

Rondom het monument staan acht gedenktekens van hen die zijn omgekomen:

C.Jongens - J.Allan - J.Houtman - J.Kamp - J.Kuijper - J. van de Kapelle - .van Hinte en W.Binken.

Het is monument is gemaakt door de kunstenaars: Reinier den Adel  en  Klaas de Boer.


09 - Monument 

Wormerland  - Wijdewormer  (Neck) - Pieterslootweg - Monument voor Pieter Slooten

Dit monument is opgedragen aan Pieter Slooten een inwoner van Wijdewormer.

Op 8 maart 1945 gaf hij zijn leven voor het verzet tegen een overheerser die mensenom hun geloof, uiterlijk of ras vervolgde. 

Laten we er voor zorgen, dat dit nooit meer kan gebeuren.   

GEDENK UW DOODEN - HUN OFFERS BRACHTEN ONS DE VRIJHEID 


10 - Vliegersmonument

Wormerland - Jisperpad - Kanaaldijk - Gebogen propeller

Het herdenkingsmonument ter nagedachtenis aan de geallieerde vliegers die hier zijn gesneuveld is op initiatief van de heer Just Kroon en mevrouw Tini Kroon uit Purmerend geplaatst. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was de route Wijdewormer (IJsselmeer, Wijdewormer en Noordzee) relatief veilig en daarom veel gebruikt. Toch werden hier drie vliegtuigen door Duitse nachtjagers neergehaald:

De  Halifax HR 786     13-05-1943 met zeven militairen  1000 m vanaf dit monument

De Lancaster ED 554   9-04-1943 met zeven  militairen   300 m vanaf dit monument

De Liberator B 24         6-03-1944 met   tien   militairen   750 m vanaf dit monument

GEDENK DE BEMANNING, ZIJ VIELEN VOOR ONZE VRIJHEID.


11 - Monument

Slachtoffer in het zicht van de bevrijding
Provincialeweg - Wormerveer:   Op 15 april 1945, twintig dagen voor de bevrijding, werden in Wormerveer 7 mannen in de leeftijd van 23 tot 44 jaar door de Duitse bezetter gefusilleerd als vergelding voor twee aanslagen op de spoorlijn tussen Amsterdam en Uitgeest. Wachtend op het salvo van het executiepeleton en uitkijkend over de weilanden zullen ze zich niet beseft hebben hoe dichtbij de vrijheid was. Een vrijheid waaraan zij ook een actieve bijdrage hebben geleverd.

Een goed trein is een ontspoorde trein
In de laatste maanden van de oorlog pleegden leden van de Gewestelijke Sabotage Afdeling van de Binnenlandse Strijdkrachten vele tientallen malen sabotage aan wegen en spoorlijnen in Noord-Holland. Waaronder die op 14 april 1945 in Zaandam tussen de Hembrug(de spoorbrug over het Noordzeekanaal) en het viaduct bij de Pieter Ghijsenlaan.De volgende dag sloegen ze - naar zeggen van Zaans verzetsman A.W. Sabel op basis "van een geallieerde opdracht" - wederom toe en bliezen in Wormerveer een spoorbrug op waardoor een zware locomotief ontspoorde. De Gewestelijke Sabotage Afdeling bereikte ermee, dat het spoorwegverkeer over de Zaanlijn twee maanden werd lamgelegd. Dit voorkwam dat een militair transport kon doorrijden naar Friesland om daar tijdens gevechten te worden ingezet.

De bloedige wraak van de Sicherheitspolizei

Als represaille voor deze aanslagen besloot de Sicherheitspolizei in de vroege avond van 15 april 1945 25 'Todeskandidaten' uit het Huis van Bewaring aan de Weteringschans in Amsterdam te fusilleren. Ze werden in een grote SD-arrestantenwagen geladen en onder begeleiding van 2 Sipo-personenauto's en de vrachtwagen van een begrafenisondernemer weggevoerd.

In Wormerveer maakte het konvooi een 'tussenstop' om een 20 man groot detachement van de Feldgendarmerie op te halen die de fusillering in Sint Pancras zou gaan uitvoeren. Even verderop in Wormerveer werden 7 mannen uitgeladen op de Provincialeweg ter hoogte van de Nagtegaalkade nabij de opgeblazen spoorbrug. Een executiepeleton bezegelde onder het toeziend oog van de aanwezigen hun lot. De meegekomen begrafenisondernemers gooiden hun stoffelijke overschotten in een van de vrachtwagens om verder te rijden naar Alkmaar waar nog 2 gevangenen werden opgehaald.

Nog diezelfde avond werden de twintig nog levende verzetsmensen gedood op een grasveld ter hoogte van de spoorlijn Alkmaar-Den Helder in Sint Pancras. De zeven mannen die bij dit monument jaarlijks op 15 april en 4 mei herdacht worden zijn:

Adrianus A. van Doorn geb. 24-12-1903 te Utrecht Johan Holtzer geb. 03-01-1918 te Hilversum Hendrik L.J. de Vries geb. 05-07-1918 te Den Haag Christiaan F.Becker geb. 11-06-1901 te Amsterdam Cornelis P.Bakker geb. 14-10-1921 te Nieuwer Amstel Johannes van Muijen geb. 24-05-1913 te Nieuwer Amstel Leon Nordheim geb. 09-06-1910 te Arnhem


12 - Monument

Zaanweg - Wormerveer: Wraak voor de dood van politieman Bouwens
De 5 mannen die op het herdenkingsmonument worden genoemd zijn op 11 oktober 1944 gefusilleerd. Deze fusillade was een represaille van de bezetter. Uit wraak voor de terechtstelling van politieman Bouwens die door het verzet als 'fout' werd gezien omdat hij met de Duitse bezetter heulde.

Dit monument staat vlakbij het vroegere gemeentehuis van Wormerveer.
Veilig stellen van het bevolkingsregister Gemeentehuizen waren vaak een belangrijk doelwit van het verzet. De reden was dat de Duitse bezetter aan de hand van het bevolkingsregister kon controleren wie wel of geen jood was. Ook werd het bevolkingsregister gebruikt om mensen voor Arbeitseinsatz, de verplichte tewerkstelling in Duitsland, aan te wijzen.   

Bij een overval op het gemeentehuis van Wormerveer heeft het verzet het bevolkings-register in beslag genomen. Acht aanwezige ambtenaren werden in de kluis opgesloten. De overvallers bonden de NSB-burgemeester vast en rolden hem in een vloerkleed. Als de vulling in een oubliewafel. Sindsdien had die burgemeester de bijnaam 'Piet Oublie'. Het verzet stopte het bevolkingsregister in juten zakken en borgen het tijdelijk op op de zonder van de toenmalige christelijke school aan de Wandelweg. Na de oorlog kwamen de verstopte papieren weer tevoorschijn.
De vijf gefusilleerde mannen zijn:
Dirk Hofland geb. 17-12-1893 te Krommenie - Beene Dijkstra geb. 29-07-1915 te Amsterdam - Jan van der Weerd geb. 22-05-1891 te Kampen - 

Jan Goldschmeding geb. 23-02-1921 te Amsterdam - Cornelis Dijksterhuis geb. 01-09-1918 te Groningen.


13 - Algemeen herdenkingsmonument

Zaanweg - Wormerveer: Symbool van recht en rechtvaardigheid
Het algemeen herdenkingsmonument in Wormerveer aan de Zaanweg ter hoogte van de Stationsstraat stelt Vrouwe Justitia voor. Een vrouw met een blinddoek en een weegschaal. Zij is het symbool van recht en rechtvaardigheid. Recht en rechtvaardigheid met betrekking tot het grootschalig onrecht, de willekeur en de grove schending van mensenrechten waaraan de Duitsers zich schuldig maakten.
Nazi-Duitsland, symbool voor verschrikking en onderdrukking
De Duitsers waren niet zomaar een tegenstander in een doorsnee gewapend conflict waarin twee partijen vechten en beiden schuld hebben. Vanaf het moment dat Hitler's Nazi-partij in 1933 de macht greep was zij vastbesloten het Duitse volk en naderhand ook het volk in andere landen hun nationaal-socialistische gedachtegoed op te dringen.

Hitler voerde een dictatoraal bewind waarin hij alles wat hem in de weg stond uit de weg ruimde. Geweld nam de plaats in van rechtvaardigheid. Zijn onbegrensde alleenheerschappij verving de democratie.Onder het bewind van Nazi-Duitsland werden vooral de joden het slachtoffer van zijn verwerpelijke en gewelddadige ideologie. Als 'onzuiver ras' werden joden eerst in Duitsland en later ook in Nederland en andere landen geäntimideerd,  achtergesteld, vervolgd  en uiteindelijk op transport  gesteld naar de concentratiekampen in Duitsland, Polen en Oostenrijk.

Daar wachtte  de  meesten een gruwelijke  dood door zware lichamelijke arbeid of in  de gaskamers. Hetzelfde lot trof  Roma, Sinti en homoseksuelen.
Dit door G.Brinkgreve en E.H.C. Janssen ontworpen monument is in 1949 geplaatst.  De tekst op het voetstuk luidt: "AAN HEN DIE VIELEN 1940-1945".


14 - Monument

Zaandijkerweg - Wormerveer:

Alles voor de oorlogsindustrie. In het verloop van de Tweede Wereldoorlog starten de Duitsers met het roven van alles wat maar bruikbaar was om hun Oorlogsindustrie op gang te houden. Fietsen, auto's, laarzen. Noem het maar. Ook fabrieken waren niet veilig. Juist machines konden ze in Duitsland zeer goed gebruiken. Daarom hadden de Duitsers hun oog laten vallen op papierfabriek De Eendracht van de Firma Van Gelder Zonen in Wormer. 40 goedbetaalde krachten laadden machines, motoren, materialen en voorraden op vrachtauto's van de Wehrmacht die vervolgens in het laadruim werden gehesen van de rijnaak Ms. Rheinland voor transport naar het Ruhrgebied in Duitsland.

Een sabotageactie van het verzet
Het verzet uit Wormer en Wormerveer begon met het veiligstellen van goederen die nog in het fabriekspand aanwezig waren. Zij opereerden 's nachts en verborgen de veiliggestelde goederen in een openluchtzwembad en een aantal pakhuizen. De leider van deze operatie van Jan 'de Meester' Kuijper die later per vergissing door Duitse soldaten werd doodgeschoten. Tegelijkertijd beraamde het verzet een sabotage-actie om te voorkomen dat de machines en overige goederen ook echt naar Duitsland zouden vertrekken.

Na rijp beraad besloot men de rijnaak met behulp van kneedbare explosieven die door een groep verzetsmensen vanuit een roeibootje aan de zijkant van het schip werden bevestigd. Op 15 december 1944 bracht een explosie de rijnaak met haar buit tot zinken.

 

De Duitse vergelding voor de sabotageactie
De volgende dag gaf W.P.F. Lages, Aussendienststelleleiter van de Sicherheitspolizei in Amsterdam, schriftelijk opdracht aan Kriminalkommissar W. Albers vijf 'Todeskandidaten' als vergeldingsmaatregel in Wormerveer dood te schieten.
Op zondagochtend 17 december 1944 werden 5 mannen uiit het Huis van Bewaring aan de Weteringschans in Amsterdam gehaald, naar Wormerveer gebracht en daar op het terein van zeepfabriek De Adelaar, in de onmiddellijke nabijheid van de gezonken rijnaak, gefusilleerd.

De burgemeester van Wormerveer ontving diezelfde dag een brief van een van de leiders van de Sicherheitspolizei in Amsterdam. Daarin lieten de Duitsers weten dat de lijken van de geexecuteerden op kosten van de gemeente door begrafenisondernemer Bleekemolen waren afgevoerd en begraven. Na de oorlog werden de machines opgedoken, gereviseerd en weer gewoon in productie genomen.

De namen op de gedenkplaat zijn:  Adrianus Johannes van Doorn Alkmaar Bernardus Paulus Maria Speet Alkmaar Dirk Hendricus Lodewijk Jupijn Alkmaar Jan Bottema Oldeboom Hendrik van Brenk Jutphaas


15 - Kooger Park

Koog aan de Zaan: Een gedenksteen voor 11 verzetsmensen.
In het Koogerpark worden met een gedenksteen 11 mensen herdacht die tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet zaten. Een van deze mensen is Dirk Kleiman uit Zaandijk.

In zijn drukkerij maakte hij in het geheim valse documenten. Hij drukte bijvoorbeeld 'Ausweise', persoonsdocumenten voor mannen en jongens die daarmee waren vrijgesteld van dwangarbeid. Hij voorzag ook joodse onderduikers van een vals paspoort om te voorkomen dat de Duitsers en de politie ze aan de hand van hun naam als jood zouden herkennen. Maar ook verzetsstrijders voorzag hij van een nieuwe identiteit als hun naam bij de Duitsers bekend was.

Den Vaderlant getrouwe blijf ick tot in den doot
Op de gedenksteen staat een regel uit het Wilhelmus: 'Den Vaderlant getrouwe blijf ick tot in den doot'.
Deze regel benadrukt dat het Wilhelmus tijdens de oorlog een belangrijk symbool was in de strijd voor een vrij Nederland. Een ander belangrijk symbool voor standvastigheid en vastberadenheid in de strijd tegen de Duitsers was koningin Wilhelmina die met haar familie naar Engeland was gevlucht. Vanuit London stond zij aan het hoofd van een regering in ballingschap die minder zichtbaar, maar zeer belangrijk werk deed in de strijd tegen de Duitse bezetter. Een ander baken was 'Radio Oranje'. Het was de zender die vanuit Londen ongekleurd nieuws bracht. Ondanks het verbod van de Duitsers om naar de radio te luisteren deden Nederlanders dat massaal. Veel mensen hadden hun radio namelijk verstopt op een geheime plek. Onzichtbaar voor de Duitsers.

Symbool voor onbaatzuchtigheid
De gedenksteen in het Koogerpark is opgericht door de voormalige gemeenten Koog aan de Zaan en Zaandijk. Op de gedenksteen is een beeld van een vlag zichtbaar met daaronder de voeten van oud-strijders. Met dit beeld symboliseert de ontwerper, R.Teunissen, dat deze verzetsmensen onbaatzuchtig waren. Ze vielen niet uit eigen belang, maar voor hun vaderland en het leven van anderen. Het beeld is in de jaren vlak na de oorlog in het park geplaatst. In augustus 1947 wilde de toenmalige minister van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen het verplaatsen naar de Algemene Begraafplaats in Zaandijk. Ondanks een strekkend raadsbesluit is het monument in het Koogerpark blijven staan.

De namen op het monument zijn:   KOOG AAN DE ZAAN  H.Brandsma - H.H. Gerssen - E. Honig -  H.Ero - J. Groot -  J. Neuteboom - L.D.Ero-Chambon 

J.D.A. Hellema - D. de Vries -  J.C.G. Eshuijs -  J.J. Heijdra    ZAANDIJK   J.D. Fuykschot - D.Kleiman - Hz. S. Kwadijk - P.H. de Jong - G.Verdonk


16 - Monument

Leeghwaterweg  - Zaandam

Amerikaanse vliegers in veiligheid gebracht

Vanaf 1943 voerden geallieerde troepen geregeld luchtbombardementen uit boven Duits grondgebied met als doel om de infrastructuur te ontregelen. Zo troffen zij de Duitse oorlogsindustrie in het hart.

Een vliegtuig van het Amerikaanse leger werd op maandag 11 september 1944 boven de Zaanstreek neergeschoten. De bemanning sprong uit het toestel en kwam met hun parachutes in sloten of op grasland terecht. Daar werden ze opgewacht door verzetsmensen die de negen bemanningsleden in veiligheid brachten.

De Duitse bezetters hadden de parachutes uiteraard wel gezien, maar de bemanning van het Amerikaanse toestel en de verzetsmensen waren inmiddels in veiligheid.

De Duitse eis tot uitlevering
De Duitsers eisten dat de Amerikaanse militairen aan hen werden uitgeleverd. Dit gebeurde niet snel genoeg en daarom fusilleerden ze vier leden van het verzet, vlakbij de plek waar nu hun gedenksteen staat. Zij waren opgepakt omdat de Duitsers tijdens huiszoekingen bij drogist Verdonk uit Zaandijk een parachute vond.

Tevens dreigde één van de hoogste Duitse officieren in Nederland Rauter willekeurig 150 mensen in Zaandijk dood te schieten als de Amerikanen niet snel werden uitgeleverd.

 

Het dilemma ... toegeven of volharden
Zoals vaker stond het verzet nu voor een moeilijke keuze. Moesten ze de Duitsers hun zin geven? Of het risico nemen dat Rauter zijn dreigement toch niet ten uitvoer zou brengen?

Deze situatie was kenmerkend voor de harde sfeer in de laatste oorlogsjaren. Het was de Duitsers inmiddels wel duidelijk geworden dat de Nederlanders zich niet wilden neerleggen bij de Duitse overheersing. En daarmee met het idee dat Nederland onderdeel zou zijn van het Derde Rijk.

Het verzet groeide. Onder andere gevoed door berichten van het oorlogsfront. De Wehrmacht, het Duitse leger, raakte verzwakt en stond steeds meer onder druk van oprukkende Russen aan het Oostfront en geallieerde troepen die vanuit het zuiden steeds verder noordwaarts optrokken.

Tenslotte koos het verzet voor een compromis en besloot drie van de Amerikaanse militairen aan de Duitsers uit te leveren. Rauter liet het daarna maar bij zijn dreigement.  De gefusilleerden zijn: J.P. de Barbanson H.A. Groenendijk P. Hartog G. Verdonk

 

 Zie het filmpje over dit monument  >


17 - Monument

Oostzijde - Prins Bernhardbrug - Zaandam

Symbool van 'goed' en 'fout'
Een van de herdenkingsmonumenten die staan voor de tegenstelling tussen 'goed' en 'fout' in de oorlog is het monument in Zaandam aan de Zaan tegenover Oostzijde 238c. Als je als 'fout' werd gezien, dan werkte je samen met de Duitsers. Was je lid van de NSB-partij of diende je in het Duitse leger bij de Waffen-SS. Gaf je Joden aan en verraadde mensen die onderdak gaven aan Joden en hun gezinnen. Gaf mensen aan die actief waren in het verzet. Of die misbruik maakten van de schaarste aan voedsel en brandstof en dit tegen woekerprijzen verkocht. De 'goeden' probeerden juist de Duitse onderdrukking te ondermijnen en te saboteren.

Oog om oog, tand om tand
De plek waar het monument staat, markeert de locatie waar op 10 maart 1945 vijf verzetsmensen uit Alkmaar werden gefusilleerd. Als vergelding voor de moord op een handlanger van de Sicherheitsdienst. Want de Duitsers hanteerden het 'oog om oog, tand om tand'-principe: wanneer er een aanslag werd gepleegd, dan werd dat vergolden met het vuurpeleton of deportatie naar een van de concentratiekampen in Duitsland of Polen. En dat betekende in bijna alle gevallen een zekere dood. De reden hiervoor was om het Nederlandse volk angst in te boezemen en daarmee duidelijk te maken dat men maar beter kon gehoorzamen.

Van verzetsman tot 'Todeskandidat'
Voorafgaand aan de fusillade aan de Oostzijde bij de huidige Bernhardbrug was R. Rempt in een hinderlaag gelokt door een lid van de Waffen-SS die te kennen had gegeven te willen deserteren. Hij werd zodoende door de Feldgendarmerie gearresteerd.

Eerder had Rempt wel met succes voor elkaar gekregen dat personeel van de Wehrmacht en de SS deserteerden. Hij bezorgde ze dan een veilig onderduikadres. Hun wapens en uniformen werden door mensen uit het verzet - ook wel de illegaliteit genoemd - gebruikt bij pogingen gevangenen te bevrijden, het plegen van overvallen en het vervoer van gedropte wapens.

Waarschijnlijk zijn op basis een notitieboekje dat Rempt in zijn bezit had nog vier Alkmaarders opgepakt. Zij werden hardhandig verhoord en gemarteld alvorens te worden overgebracht naar het Huis van Bewaring aan de Weteringschans in Amsterdam.

Het leven van 5 'goeden' voor de aanslag op 1 'foute'
De 39-jarige Willem Elhardt was chef van de waterpolitie in Zaandam. En 'fout' want hij had gekozen voor het lidmaatschap van de NSB en werkte samen met de Duitsers. Verzetsmensen hadden hem al meerdere keren gewaarschuwd daarmee te stoppen. Elhardt wilde echter niet luisteren, dus besloot het verzet hem te liquideren. Zo geschiedde. Als vergelding voor deze liquidatie haalden de Duitsers 5 Alkmaarse verzetsmensen uit het Huis van Bewaring aan de Weterschans. Zij stonden op de lijst van 'Todeskandidaten' omdat ze vanuit het Verzet het Duitse regime ondermijnden en saboteerden. Zij werden hiervoor zonder pardon en mededogen gefusilleerd.

De namen van de vijf gefusilleerden zijn: G.H.Cevat Alkmaar A.J. van de Kramer Alkmaar R. Rempt Alkmaar J.P.J. van Roon Alkmaar W. Zwart Alkmaar


18 - Monument

Het monument is geplaatst bij de Sint Bonifatiuskerk aan de Oostzijde 14  Zaandam

Op 31 oktober 1948 is het onthuld, dit is de dag waarop het feest van Christus Koning gevierd wordt.  

Het monument is een Frans marmeren beeld van Christus met kroon, rijksappel en scepter op een bakstenen sokkel. Onder de sokkel is een plaquette aangebracht. Het beeld wordt geflankeerd door twee stenen reliëfs. Het reliëf links van het beeld geeft vier knielende mannen weer. Het reliëf rechts van het beeld toont vier knielende vrouwen, waarvan twee met kind. Het geheel is geplaatst op een bakstenen voetstuk.

Christus draagt een kroon, scepter en wereldbol terwijl hij aanbeden wordt door gelovigen en ordegeestelijken.

Het monument ‘Christus Koning’ herinnert de leden van de Sint Bonifatiusparochie aan de Tweede Wereldoorlog. De Christus Koning-devotie werd in 1925 door paus Pius XI ingevoerd als reactie op de secularisering van de maatschappij. Christus diende als de enige ware koning erkend te worden.

Er diende strijd gevoerd te worden in de geest van de middeleeuwse kruisvaarders om de hele wereld voor het katholieke geloof te veroveren. Het feest van Christus Koning van het Heelal (Domini Nostri Iesu Christi Universorum Regis in het Latijn) is een hoogfeest binnen de Rooms-Katholieke Kerk dat eind november gevierd wordt, op de 34e en laatste zondag van het liturgisch jaar.

De tekst op de plaquette luidt: DANK AAN CHRISTUS KONING VOOR BEHOUD IN OORLOGSNOOD GELOFTE OFFER.


19 - Gedenksteen

De steen zit in de zijkant van G.L. Lambroesstraat no 6,  tegenover Willem Brinkmanstraat no 1 te Zaandam

George Jambroes en Willem Brinkman kwamen als verzetsstrijder om in WO II.

George Jambroes was leraar aan het Zaanlands Lyceum die in het verzet ging en de dood vond als gevolg van verraad bij het England Spiel. De Zaandamse boekhandelaar Willem Brinkman, geboren op 10 november 1901 te Zaandam

was o.a. actief bij het huisvesten van Joodse onderduikers. En was ook lid van het verzet.
Hij werd verraden en overleed in het Duitse Siegburg op 20 februari 1945 te Siegburg Siegkreis.

 

Juli 2021 heeft woningcorporatie ZVH – informatie bij de gevelsteen aangebracht.

Men weet voortaan waarom de plaquette er hangt.

De beeldhouwer H.J.J. Dannenburg  is nu ook vermeld


20 -  Verzetsmonument

Verzetsplantsoen - Zaandam

Plantsoen van het Verzet, een algemene herdenkingsplaats
Het grote beeld in het Plantsoen van het Verzet is er niet om een specifieke gebeurtenis op die plek te herdenken. Het beeld werd op 4 mei 1948 onthuld ter nagedachtenis aan alle Zaandammers die in de oorlog omkwamen.

Belangrijke plek tijdens de Dodenherdenking op 4 mei
Nog steeds is 4 mei in het hele land de dag van de Dodenherdenking. Ook bij dit Zaandamse verzetsbeeld komen jaarlijks honderden mensen bijeen. Waaronder steeds meer jongeren. Bij deze herdenking luiden traditiegetrouw de kerkklokken tot klokslag acht uur 's avonds. Dan volgt twee minuten stilte gevolgd door het Wilhelmus. Ter nagedachtenis worden de namen van de omgekomen mensen opgenoemd en zijn er 1 of meerdere toespraken.

Herdenken van slachtoffers sinds WOII
Tijdens de officiele Dodenherdenking worden niet alleen de slachtoffers herdacht die in de Tweede Wereldoorlog (WOII) zijn gevallen. We herdenken iedereen die sinds WOII in oorlogsgebieden over de hele wereld en tijdens vredesmissies omkwamen.
Nog steeds worden op de wereld volken onderdrukt en zijn er landen waar mensenrechten worden geschonden. En nog altijd is er sinds WOII wereldwijd geen dag zonder oorlog geweest. Ook daar staan we op 4 mei bij stil.
Het beeld in Zaandam is ontworpen door Theo van Reijn en met donaties betaald. Hier herdenken we onderstaande oorlogsslachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog:
Jacob Rek Conelis Zwart Josephus Swolfs Barend Seglis Jacob Willemszoon Jan Stolp Cornelis Wijnstra George L. Jambroes Johannes Bouwmeester Willem Kruyshaar Petrus J.M. Kuntz Cornelis van Vugt Jan Eijdenberg Pieter A.Smit Dirk de Korte Dirk de Vries Willem Brinkman Gerhardus Docter Geertruida Pel-Groot Jacob Meijer Albert Huisman Walraven van Hall Machiel van Marle Hendrik de Vries Jacobis Goris Jacob Schoone Jan H. op den Velde Jacob Achterberg Geert Schoonman.


21- Torentje

Kapelaan Gerrit Grootstraat - Zaandam

Herdenkingsplek  WO II   Toren van oude kapel Sint Jan ziekenhuis.

Dit is het torentje van de kapel van het voormalige St.Jan ziekenhuis.

Op deze plek, in de verzetsliedenbuurt,

herdenken we op 4 mei de Zaanse verzetsstrijders uit WO II


22 - Gedenkteken

Prins Hendrikkade - Zaandam  

Aanslag op twee verraders
Op 5 februari 1945 pleegden leden van de Zaanse illegaliteit kort na elkaar aanslagen op twee 'foute' Nederlanders. Eerst werd Fred Kater, net achttien jaar oud en de zoon van een banketbakker op de Gedempte Gracht, bij de Burcht doodgeschoten. Door hem in de gaten te houden ontdekte het verzet dat hij een informant van de Sicherheitspolizei was. In de nabijgelegen De Savornin Lohmanstraat werd NSB-er en Onderluitenant der Staatspolitie W.N. Willemsen geliquideerd. Dit was een voorzorgsmaatregel omdat de ondergrondse het vermoeden had dat hij de makers van het illegale blad Strijd had ontmaskerd en zou verraden aan de Duitsers.

Grootscheepse razzia in Oost-Zaandam
Op de ochtend van 6 februari 1945 laat Hohere SS- und Polizeifuhrer H.A. Rauter met een honderd man sterk commando van de Grune Polizei en de Feldgendermerie een razzia uitvoeren. De buurt tussen de Bloemgracht en de Prinsenstraat wordt hermetisch afgesloten en zorgvuldig uitgekamd. Alle woningen werden grondig doorzocht op de aanwezigheid van wapens, materiaal voor het vervaardigen van illegaal drukwerk en mensen die deelnamen aan het verzet of zich onttrokken aan de Arbeitseinsatz.

Een groep van 500 mensen - mannen, vrouwen en kinderen - was inmiddels uit hun huizen naar de Burcht gedreven. 's Middags rond twee uur mocht iedereen naar huis. Behalve een groep van honderd jonge mannen. Zij werden van de Burcht per schip naar Amsterdam vervoerd waar ze in een loods aan de Handelskade werden opgesloten. Een deel van hen werden twee weken later per trein naar het Duitse Ruhrgebied vervoerd, waar de Duitsers ze inzetten voor het maken van loopgraven en het opzetten van tankversperringen.
Een fusillade als signaalfunctie
Om een signaal naar de Zaanse bevolking af te geven en uit vergelding werden tien mannen, die twee weken eerder voor verzetsactiviteiten waren opgepakt, vanuit het Huis van Bewaring aan de Weteringschans in Amsterdam op transport gezet naar de Burcht in Zaandam.

De tien verzetsmannen werden in een halve cirkel geplaatst, hun gezicht naar de Sipo-Wachzug, het executiepeloton, gericht. Dit peloton bestond zowel uit Duitsers als Nederlanders. Voordat Kommandofuhrer J.F. Stover de verzetsmannen de reden van de terechtstelling kon uitleggen haalden de Nederlanders in het executiepeloton de trekker van hun stengun over. Ze hadden die op het verzet buitgemaakt. De verzetsmannen kwamen door een ware kogelregen om het leven.

De dans ontsprongen
Sommigen hadden dit keer geluk. Zoals de verzetsmensen die zich verborgen in de R.K. Sint Bonifaciuskerk aan de Oostzijde. In gebouw 'De Volksbond', schuin tegenover de kerk zat de zetterij van 'De Typhoon', de illegale Zaanse krant die het jaar daarvoor was opgericht. Ook de zetterij werd niet ontdekt. ('De Typhoon' is na de Tweede Wereldoorlog verder gegaan als dagblad en heet tegenwoordig Noordhollands Dagblad/Dagblad voor de Zaanstreek). Aanslag op twee verraders
Op 5 februari 1945 pleegden leden van de Zaanse illegaliteit kort na elkaar aanslagen op twee 'foute' Nederlanders. Eerst werd Fred Kater, net achttien jaar oud en de zoon van een banketbakker op de Gedempte Gracht, bij de Burcht doodgeschoten. Door hem in de gaten te houden ontdekte het verzet dat hij een informant van de Sicherheitspolizei was.

In de nabijgelegen De Savornin Lohmanstraat werd NSB-er en Onderluitenant der Staatspolitie W.N. Willemsen geliquideerd. Dit was een voorzorgsmaatregel omdat de ondergrondse het vermoeden had dat hij de makers van het illegale blad Strijd had ontmaskerd en zou verraden aan de Duitsers.

Grootscheepse razzia in Oost-Zaandam
Op de ochtend van 6 februari 1945 laat Hohere SS- und Polizeifuhrer H.A. Rauter met een honderd man sterk commando van de Grune Polizei en de Feldgendermerie een razzia uitvoeren. De buurt tussen de Bloemgracht en de Prinsenstraat wordt hermetisch afgesloten en zorgvuldig uitgekamd. Alle woningen werden grondig doorzocht op de aanwezigheid van wapens, materiaal voor het vervaardigen van illegaal drukwerk en mensen die deelnamen aan het verzet of zich onttrokken aan de Arbeitseinsatz.

Een groep van 500 mensen - mannen, vrouwen en kinderen - was inmiddels uit hun huizen naar de Burcht gedreven. 's Middags rond twee uur mocht iedereen naar huis. Behalve een groep van honderd jonge mannen. Zij werden van de Burcht per schip naar Amsterdam vervoerd waar ze in een loods aan de Handelskade werden opgesloten. Een deel van hen werden twee weken later per trein naar het Duitse Ruhrgebied vervoerd, waar de Duitsers ze inzetten voor het maken van loopgraven en het opzetten van tankversperringen.

Een fusillade als signaalfunctie
Om een signaal naar de Zaanse bevolking af te geven en uit vergelding werden tien mannen, die twee weken eerder voor verzetsactiviteiten waren opgepakt, vanuit het Huis van Bewaring aan de Weteringschans in Amsterdam op transport gezet naar de Burcht in Zaandam.

De tien verzetsmannen werden in een halve cirkel geplaatst, hun gezicht naar de Sipo-Wachzug, het executiepeloton, gericht. Dit peloton bestond zowel uit Duitsers als Nederlanders. Voordat Kommandofuhrer J.F. Stover de verzetsmannen de reden van de terechtstelling kon uitleggen haalden de Nederlanders in het executiepeloton de trekker van hun stengun over. Ze hadden die op het verzet buitgemaakt. De verzetsmannen kwamen door een ware kogelregen om het leven.

('De Typhoon' is na de Tweede Wereldoorlog verder gegaan als dagblad en heet tegenwoordig Noordhollands Dagblad/Dagblad voor de Zaanstreek).


23 - Februari-staking

Nicolaasstraat - Wilhelminabrug - Zaandam

Februaristaking in de Zaanstreek
Ook in de Zaanstreek gingen diezelfde dag al enkele bedrijven plat. Een dag later, op 26 februari 1941, was de staking langs de Zaan compleet. Vanuit de gehele Zaanstreek trokken stakers in optocht naar de Dam in Zaandam. De Duitsers reageerden furieus. Vanuit overvalwagens schoten Duitse militairen op de demonstrerende stakers.

Staakt, Staakt, Staakt!!
Dat was de oproep die verzetsmensen op 25 februari 1941 in Amsterdam verspreidden. Ze hoorden namelijk dat de Duitse bezetter enkele honderden joodse mannen uit de Amsterdamse binnenstad had samengedreven.

Zij zouden op transport worden geplaatst voor deportatie naar Duitse vernietigingskampen. Deze oproep vond breed gehoor. Overal in de hoofdstad werd het werk neergelegd. Daarbij viel een dode. Het Duitse geweld kon deze unieke verzetsdaad niet ongedaan maken. Ook de Zaankanters maakten op deze manier duidelijk hoe groot hun verontwaardiging was over de Nazi-terreur tegen joodse landgenoten.

Monument ter nagedachtenis aan de Februaristaking
Dicht bij de Dam in Zaandam vertolkt een beeldengroep treffend hoe de oproep tot staking ook in de Zaanstreek werd beantwoord. Dit is de plek waar duizenden stakers zich in februari 1941 verzamelden. Het monument is gemaakt door verzetstrijder en kunstenaar Truus Menger.

Truus Menger: "Ik heb een arbeider gemaakt die omstanders duidelijk maakt waarom deze bijzondere staking werd uitgeroepen. De Zaanse bevolking pikte het niet langer dat onze Joodse medeburgers werden weggevoerd. Ook was het een protest tegen de steeds wredere maatregelen van de Nazi's tegen de burgerbevolking. Arbeiders, intellectuelen en kunstenaars stonden model voor mijn kleine beeldengroep. De plek is juist gekozen. Vlakbij de Dam, op de balustrade van de Wilhelminabrug met zicht op de Zaan. Een prachtig decor voor mijn beeldje".

Het monument is ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van de Februaristaking 1941 in 2001 onthuld door Truus Menger en oud-burgemeesters van Zaanstad Arie Lems en Ruud Vreeman.


24 - Februari-staking,  Staakt!!! Staakt!!! Staakt!!!’

Harenmakersstraat - Zaandam
Op de Wilhelminabrug staat het monument dat de Februaristaking herdenkt , maar Erik Schaap pleitte, bij het verschijnen van zijn boek over de staking, (De Februari staking in de Zaanstreek 1941) voor een extra gedenkteken op de stoep van Harenmakersstraat 17. Cees Prins was toen de bewoner. In februari 1941 brak er een staking uit in Amsterdam. Razendsnel verspreidt deze zich ook over de Zaanstreek. Het grote protest tegen de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog. Op 25 februari 1941; op de zolder van die woning stencilden leden van de destijds illegale Communistische Partij de stakingsoproep ‘Staakt!!! Staakt!!! Staakt!!!’  zij riepen op om het werk neer te leggen.

De oproep werd massaal opgevolgd. Samen met een andere lokale communist, Piet van Breemen, jaagde Cees Prins daar op zijn zolder in hoog tempo vellen papier door het stencilapparaat. Het stencilwerk op de zolder was niet zonder risico.  
Op vrijdag 22 september 2017 is de gedenksteen onthuld door waarnemend burgemeester Ruud Vreeman.


25 -  Hannie Schaft, 'het meisje met het rode haar'

Westzijde 39 - Zaandam

Hannie Schaft is zonder twijfel een van de bekendste verzetsstrijdsters uit de Tweede Wereldoorlog. De 'koeriersters', waar Hannie Schaft er ook een van was, deden vaak het gevaarlijkste werk. Zij vervoerden op de fiets vaak wapens, illegale kranten of documenten. Als de Duitsers of collaborerende Nederlanders je op straat snapten, was je er gloeiend bij.

De aanslag op politieman Ragut Hannie Schaft en haar vriend en medeverzetsstrijder Jan Bonekamp hadden op 21 juni 1944 een gevaarlijke opdracht in Zaandam. Ze moesten politieman Ragut van de Duitse Sicherheitsdienst uitschakelen. Ragut had namelijk al veel mensen bij de Duitsers aangegeven en veroorzaakte daar veel slachtoffers mee.

In de Westzijde fietsten Hannie en Jan ter hoogte van de Herengracht de verrader tegemoet. Na een schot van Hannie viel Ragut gewond van zijn fiets. Jan Bonekamp raakte tijdens deze actie gewond en overleed twee dagen later. Gelukkig ontsnapte Hannie Schaft.

Uiteindelijk wist het Duitse regime ook Hannie Schaft op te sporen en arresteerde haar op 21 maart 1945. Drie weken voor het einde van de oorlog werd ze op 17 april uit haar cel gehaald en in de duinen bij Overveen gefusilleerd.

Een gezamenlijk monument voor Hannie en Jan. Aanvankelijk werd voor deze verzetsactie op de bewuste plek alleen een monument ter herinnering aan Jan Bonekamp neergezet. Later kwam op initiatief van Vrienden Verzet 1940-1945 de gedenksteen voor Hannie Schaft tegen die van Jan Bonekamp te staan. De stichting Hoekmanfonds verzorgde de financien voor realisatie van dit dubbelmonument.

De voormalige Hannie Schaftschool en nu basisschool Over de Brug West adopteerde in 1985 de gedenksteen voor de twee jonge verzetsstrijders. Elk jaar, ter gelegenheid van de Internationale Vrouwendag op 8 maart, op 4 mei en op de verjaardag van Hannie op 16 september, leggen leerlingen van deze school er bloemen. Op de afbeelding staat links het monument voor Hannie Schaft, rechts dat voor Jan Bonekamp.


26 - Polak & Schwarz

Gedenksteen aan het Irene Vorrinkplein te Zaandam

Maison Essence, de Zaandamse fabriek van Polak & Schwarz, krijgt in de oorlog snel te maken met de beperkende maatregelen van het naziregime. In de opmaat naar het vernietigingsproces begint de ‘arisering’ van bedrijven. Joodse eigenaren worden gedwongen hun bedrijven af te staan, Joodse werknemers worden ontslagen.

Vooruitlopend op dit proces stelt de familie Schwarz een niet-Joodse directeur aan: Cook Brummer. Brummer loodst het bedrijf door de oorlog en weet talrijke medewerkers uit de handen van de Duitsers te redden. Op het monument staan de namen van 22 medewerkers, waarvan vier gepensioneerden en vier familieleden van de oprichters die in Duitse concentratiekampen zijn vermoord of omkwamen door uitputting.

De plaquette hangt in de hal van het enig overgebleven gebouw van de fabriek van Polak & Schwarz aan het Irene Vorrinkplein in Zaandam.           

 

Zie het filmpje over dit monument  >   


27 - Gedenksteen

Zaandam: Op 26 februari 2013 onthulde burgemeester Geke Faber  een gedenksteen  voor de voormalige synagoge op de Gedempte Gracht nr. 40.  De steen is een herinnering aan de Zaandamse dichter Jacob Israël de Haan (1881-1924); zijn vader was lange tijd voorzanger in de synagoge.
Op de gedenksteen, gerealiseerd na een verzoek van Bureau Discriminatie en de Nederlands-Israëlitische Gemeente Zaanstreek,  komt een kwatrijn waarin de Haan refereert aan de Zaanstreek.


28 - Joodse Begraafplaats

Westzanerdijk - Zaandam
De Joodse bevolking als zondebok
In Duitsland kwam tien jaar na een mislukte staatsgreep Adolf Hitler in 1933 aan de macht. Hij en Joseph Goebbels gebruikten de aanslag van een Joodse man op een Duitse diplomaat in Parijs als de ideale aanleiding om het Joodse volk collectief als schuldige aan te wijzen. En Nazi-Duitsland te 'ontjoden', te verlossen van dit volgens hen 'onzuivere ras'. De jodenvervolging in Nazi-Duitsland
In 1933 werd de bewegingsvrijheid van Joden in Nazi-Duitsland meteen beperkt. Zo verschenen er borden in het straatbeeld als 'Joden niet welkom' en 'Bij Joden niet kopen'. In 1935 verloren de Joden hun burgerrechten.

Alle pesterijen en vrijheidsbeperkingen kregen een voorlopig dieptepunt met de Kristallnacht van 9 op 10 november 1938. Daarbij werden circa 30.000 Joden door de SS opgepakt en in de concentratiekampen Buchenwald, Dachau en Sachsenhausen gevangengezet.
Vanaf dat moment pakte het Nazi-regime de vervolging en vernietiging van Joden op een gestructureerde en planmatige manier aan. Om in woorden van Hermann Göring te spreken: het 'joodse probleem' moest onder leiding van de SS zo snel mogelijk worden opgelost. Met de 'Entlösung' ontwikkelden de Nazi's een efficiënte infrastructuur waarin joden in groten getale per trein werden afgevoerd naar de concentratiekampen. Ze kwamen op een vreselijke manier om het leven door zware dwangarbeid of in de gaskamers.

 

De jodenvervolging in bezette gebieden
De Duitsers pasten dit 'beleid' van massavernietiging snel toe in bezette gebieden. Dus ook in Nederland en de Zaanstreek.
Om te beginnen moesten alle Joden zich melden bij de overheid. En werden verplicht een gele ster met het woord 'Jood' zichtbaar op hun kleding te dragen. Vervolgens werden ze gedwongen naar het Joodse ghetto in Amsterdam te verhuizen. De Zaanse Joden waren daarbij een van de eersten. Vanuit Amsterdam werden ze - vaak via doorgangskamp Westerbork in Drenthe - op transport gezet naar de vernietigingskampen in Duitsland, Polen en Oostenrijk. Daar vonden de meesten van hen een gruwelijke dood.

Monument voor joden in de Zaanstreek
Pas na de oorlog werd in alle omvang duidelijk welk verschrikkelijk lot de Joden ten deel was gevallen. Uiteindelijk joegen de Nazi's ruim zes miljoen joden - mannen, vrouwen, kinderen en bejaarden - op een verschrikkelijke manier dood in.
Met het monument op de begraafplaats aan de Westzanerdijk worden alle Joodse mensen herdacht die niet levend naar de Zaanstreek terugkeerden.

Tevens ligt er in een vitrine in de entreehal van het Gemeentehuis Zaanstad een boek met de namen van 171 Joodse inwoners van de zeven voormalige Zaangemeenten, nu Zaanstad, die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgebracht. P.H. Heere verzamelde deze gegevens op basis van historisch onderzoek. De namen van de slachtoffers zijn gekalligrafeerd door de Benedictinessen van de Onze Lieve Vrouwe Abdij in Oosterhout.

Wekelijks wordt een pagina in dit boek omgeslagen, zodat alle namen twee tot drie maal per jaar zichtbaar zijn. Daarmee worden de doden levend in de herinnering geroepen. Wijlen Prins Bernhard onthulde dit speciale gedenkteken op 3 april 1990.


29 - Hannie Schaft - Monument

Oostzaan - Hannie Schaftplein

Het Hannie Schaft Plaquette bevind zich aan het Hannie Schaftplein.  Het Plaqette is gemaakt door Truus Menger in 1989. J.J. Schaft (16-09-1920 / 17-04-1945) Bekende Nederlandse verzetstrijdster. Aan het einde van de oorlog werd ze door Duitse bezetters opgepakt en kort daarna vermoord. Haar bijnaam was 'het meisje met het rode haar'. Voorheen hing het aan het oude gemeentehuis.  Na de nieuwbouw is het geplaatst op het muurtje voor aan het plein.


30 - Verzetmonument

Oostzaan - Achter het Gemeentehuis

Het verzetsmonument in Oostzaan is opgericht ter nagedachtenis aan ds Nanne Zwiep. De kunstenaar is Roel Bendijk Ammerstol . Het monument benadrukt dat vrijheid en gerechtigheid waardevolle verworvenheden zijn die te allen tijde verdedigd moeten worden. Nanne Zwiep (Beemster, 3 augustus 1894 - Dachau, 24 november 1942) was een Nederlands-hervormde predikant in de stad Enschede. Hij werd door de nazi's gearresteerdvin de Tweede Wereldoorlog. Zwiep stierf in 1942 in het concentratiekamp Dachau, bij München. Zwiep werd predikant aan de Grote Kerk op de Oude Markt in Ensched in 1929 en was een prominent persoon in de stad. Op zondag 19 april 1942, sprak hij zich in zijn 'kanselboodschap' uit tegen het Nationaal-Socialisme, de rechteloosheid van de Joden en het ingrijpen van de NSB in het christelijk verenigingswerk. De volgende dag werd hij door de bezetter gearresteerd. Na vijf maanden ondervraging in de gevangenis in Arnhem en Amersfoort werd hij naar Dachau getransporteerd. Op 24 november 1942, twee maanden na zijn aankomst in het kamp, stierf hij aldaar aan uitputting en ondervoeding.


Struikelstenen

In de tweede Wereldoorlog werden Joden vermoord.  De Duitse kunstenaar Gunter Demnig maakte er een project van. In heel Europa liggen de door hem ontworpen messing herdenkingsplaatjes voor de woningen waar in de oorlog Joden zijn weggehaald. Deze herdenkingsplaatjes noemt men struikelstenen.

De stenen werden gemaakt door Edth Birkenroth.  Ook in Zaanstad liggen inmiddels vele struikelstenen.

Bekijk deze struikelstenen, klik hier.


Voor uitgebreide informatie van oorlogsmonumenten

verwijzen wij U naar de website:

4 en 5 mei comité Zaanstad - Monumenten Spreken.

klik op het logo


                                                Kijk hieronder alle oorlogsmonumenten

01-1ekerkbuurt-assendelft.jpg
01-1ekerkbuurt-assendelft-1.jpg
02-zuiderhoofdstraat141-krommenie.jpg
02-zuiderhoofdstraat141-krommenie-1.jpg
02-zuiderhoofdstraat141-krommenie-2.jpg
03-kerk-noorderhoofdstraat-krommeniejpg.jpg
04-hdarinkpleinkrommenie.jpg
04-hdarinkpleinkrommenie-1.jpg
05-stationkrom-assendelftjpg.jpg
06-dorpsstraat-wormerland.jpg
06-dorpsstraat-wormerland-1.jpg
07-dorpsstraat193-wormerlandjpg.jpg